1. Home
2. Onze visie
3. Visietekst 2023
4. Psychotherapeuten als ondergewaardeerde schakel

Psychotherapeuten als ondergewaardeerde schakel naar laagdrempelige en kwalitatieve zorg

In België voelt 1 op 3 mensen zich slecht in zijn vel[1]. Bijna 1 op 4 leidt aan depressie[2]. Bij jongvolwassenen (18 tot 29 jaar) lijdt 36,5% aan angststoornissen en 33% aan depressie[3]. Wanneer we kijken naar arbeidsongeschiktheid, ligt bij 1 op 4 een psychosociale stoornis aan de basis[4].

België heeft de hoogste zelfmoordcijfers van de EU-14-landen, zowel bij mannen als bij vrouwen, een pak slechter dan onze buurlanden zoals Nederland en Duitsland.[5] Dat terwijl er in 2020 amper 16,1 (neuro)psychiaters per 100.000 inwoners zijn, waarmee België een Europese middenmoot is[6]. Zelfmoord is de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren. In de leeftijdsgroep van 15-24 jaar is meer dan 1 op de 4 sterfgevallen het gevolg van zelfmoord.⁵ Bovendien zien we een stijging van het aantal zelfdodingen bij vrouwen onder de 30 jaar met 22%.

De acute vraag naar zorg is vandaag dus groter dan ooit. Jaarlijks zoeken bijna 150.000 mensen die eerstelijnszorg op in België. Met wachttijden die oplopen tot 6 maand voor iemand die psychische of psychiatrische hulp zoekt. Afhankelijk van de aandoening of het probleem variëren de wachttijden tussen 1 en 23 maand[7]. Door de complexere én toenemende vraag, en het belang om meer in te zetten op preventie, is er nood om ten gronde na te denken over de zorgverleners en de organisatie ervan. De enorme wachttijden en het gebrek aan capaciteit voor zowel acute zorg als preventie, zorgt ervoor dat hulpverleners vandaag enkel branden kunnen blussen.

Er is een dringende nood aan méér handen in het veld én een garantie op betere kwaliteit van die zorgverlener. Daarbovenop moet de zorg vertrekken vanuit de noden van degene met de zorgvraag zélf. Om dat te verwezenlijken, formuleert de Belgische Federatie van Psychotherapeuten drie beleidsaanbevelingen. Er is namelijk een belangrijke rol weggelegd voor psychotherapeuten in het zorgaanbod, zowel (1) preventief, (2) in het verstrekken van het huidige zorgaanbod als (3) in het laagdrempelig aanbieden van diverse zorg op maat van de zorgbehoevenden.

AANBEVELING 1: toegankelijk maken van geestelijke zorg in een diverse samenleving

DE ZORGVRAAG VAN ONZE HUIDIGE DIVERSE SAMENLEVING …

Het huidige zorgaanbod is onvoldoende afgestemd op de diversiteit die vandaag de maatschappij kenmerkt. Om op de noden van de bevolking beter te beantwoorden, moet er ingezet worden op een laagdrempelige gemeenschapsgerichte zorg. Straathoekwerkers, maatschappelijke werkers, begeleiders in asielcentra, zorgleerkrachten, begeleiders van anderstalige jongeren, … bezitten stuk voor stuk waardevolle terreinkennis en expertise om die laagdrempelige geestelijke zorg te bieden. Dat is nodig om (1) barrières en taboes te doorbreken, (2) educatie op maat aan te bieden, (3) preventief aan de slag te gaan en (4) adequate interventies te doen binnen de bepaalde gemeenschappen of groepen.

De connectie tussen de geestelijke gezondheidszorg en de directe leefomgeving kan gemaakt worden door psychotherapeuten, die veelal vertrekken vanuit hun expertise op het terrein en genoten hebben van een vooropleiding als maatschappelijk werker, verpleegkundige, …. De rijkdom van die terreinervaring is van cruciale meerwaarde in de manier waarop de zorg voor geestelijke gezondheid moet georganiseerd worden.

… EIST LAAGDREMPELIGE EN GESPECIALISEERDE ZORG

De Belgische Federatie van Psychotherapeuten pleit in deze realiteit van een diverse samenleving voor het volwaardig inzetten van psychotherapeuten. Die uitgesproken waardering van het beroep is belangrijk om aan laagdrempelige zorg te verlenen op maat van de diverse zorgbehoevenden. Het efficiënt inzetten van de juiste handen leidt finaal tot indirecte besparingen.

Op federaal niveau vragen we enkel het maken van beleidskeuzes om (1) psychotherapie te benaderen als afzonderlijke discipline en (2) psychotherapeuten te erkennen als autonoom beroep binnen de WUG-wetgeving. Concreet willen we een uitbereiding van de groep aan GGz-beroepen tot psychotherapeuten naar;

• WUG-ers en niet-WUGers met verworven rechten, die voldoen aan de vastgelegde kwaliteitsgaranties,
• Zij die de houder zijn van een diploma in de humane wetenschappen van minimaal bachelor niveau én die voldoen aan de vastgelegde kwaliteitsgaranties zoals geformuleerd op bladzijde 7 van dit visiedocument
• Degene die beschikken over een ECP (Europees Certificaat voor Psychotherapie) in de plaats van een specifieke opleiding psychotherapie bij een universitaire instelling of een hogeschool en die aan alle wettelijke voorwaarden voldoen,

AANBEVELING 2: kwaliteit bewaren in een multidisciplinair systeem

DE COMPLEXE NOOD AAN ZORG VOOR GEESTELIJKE GEZONDHEID …

De toenemende complexiteit van de zorg voor geestelijke gezondheid, samen met de groeiende nood aan een individuele zorgbenadering waar er vertrokken wordt vanuit de persoon met een hulpvraag zelf, maakt dat het zorgsysteem verschuift van een silo-denken naar een multidisciplinaire benadering. Mensen met een langdurige ziekte, mensen met een acute zorgvraag, mensen vanuit verschillende hoeken van de samenleving, … behoeven een team van gekwalificeerde zorgverleners. Het aantal psychische stoornissen is de jongste 20 jaar niet significant gestegen, toch heerst wel die indruk doordat mensen meer hulp zoeken. Een toe te juichen evolutie, die er echter voor zorgt dat de kwaliteit van de zorgverlening moet gegarandeerd worden om iedereen met een zorgvraag de juiste zorg te bieden.

Wanneer behandelingen van geestelijke gezondheid van dichterbij bekeken wordt, blijkt dat een minderheid de juiste behandelingen krijgt. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie krijgt slechts 1 op 3 een adequate zorg[8]. Zo is er ook sprake van overbehandeling. Ongeveer 11% van de mensen die een gespecialiseerde ambulante psychiatrische behandeling krijgen, voldoet niet aan de criteria van een psychische stoornis. Te vaak worden milde emotionele problemen hooggespecialiseerd behandeld⁸.

Daarbovenop wordt er onvoldoende kwalitatief ingezet op preventie. Bevolkingsstudies tonen aan dat slechts 4 op 10 volwassenen binnen het jaar een professionele behandeling krijgen. Voor jongeren is dat slechts 3 op 10. Toch ontstaat driekwart van de psychische stoornissen vóór de leeftijd van 27 jaar⁸. Mensen met een psychische stoornis stellen hulp vaak te lang uit. 9 op 10 mensen met een psychische stoornis komen ooit wel in de zorg terecht, alleen duurt dit vaak veel te lang waardoor de complexiteit van de problematiek verhoogt en meer gespecialiseerde behandeling nodig is⁸. Door interdisciplinaire teams in te zetten op scholen, wijken, … kan er vroegtijdig geïntervenieerd worden bij kinderen, jongeren of binnen specifieke bevolkingsgroepen met een bijzondere zorgvraag.

… EIST EEN HOGE KWALITEITSSTANDAARD

Psychotherapeuten kunnen een belangrijke ontzorgende rol spelen voor andere gezondheidswerkers zoals huisartsen, (thuis-)verpleegkundigen, kinesitherapeuten, oncocoachen, specialisten, … De Belgische Federatie van Psychotherapeuten is een pleitbezorger voor een duidelijk kwalitatief kader waarbinnen de psychotherapeut zijn of haar beroep kan uitoefenen. Europese consensus moet bekomen worden waarbij volgende criteria in acht worden genomen:

1. Diploma (vooropleiding): minimum bachelor of master in de humane wetenschappen zoals orthopedagogie, seksuologie, maatschappelijk assistent, psychologisch consulent, psychologie, criminologie, …
2. Bijkomende psychotherapie opleiding die voldoet aan volgende criteria:
   • Minimum 70 ECTS gespreid over een periode van 4 jaar
   • In een erkende modaliteit (cognitieve gedragstherapie, persoonsgericht experimentele psychotherapie, psychoanalytische en psychodynamische therapie, systeem- en gezinstherapie, integratieve psychotherapie)
   • Het theoretisch curriculum moet volgende onderdelen zeker bevatten: ontwikkelingspsychologie, psychopathologie, therapeutische interventies, inzichten in andere theoretische psychotherapeutische benaderingen (erkende modaliteiten), theorie van verandering.
   • Praktisch gedeelte: praktisch technisch trainen onder supervisie
   • Supervisie
   • Persoonlijke psychotherapie
   • Eindwerk
3. De psychotherapeut doet aan CPD (Continuous Professional Development) : 50 uren per jaar

Het spreekt voor zich dat de voorgestelde uitbreiding van de GGz-beroepen niet tot gevolg mag hebben dat er ingeboet wordt op kwaliteit. Daarom stelt de Belgische Federatie van Psychotherapeuten op de verschillende gemeenschapsniveaus voor dat;

• WUGers en Niet-WUGers met verworven rechten, moeten
  • Houder zijn van een diploma van minimaal bachelor niveau
  • Een specifieke opleiding in de psychotherapie van minimum 70 ECTS met vrucht volbracht hebben
  • Een stage van minstens 2 jaar voltijdse uitoefening of het equivalent hiervan ingeval van deeltijdse uitoefening doorlopen hebben als zij na 1 september 2016 een opleiding tot psychotherapeut hebben aangevat. Voor zij die voor 1 september 2016 een psychotherapie-opleiding hebben genoten, is deze stage niet van toepassing.
• Zij die houder zijn van een diploma in de humane wetenschappen van minimaal bachelor niveau, moeten
  • Toegang krijgen tot psychotherapie-opleidingen
  • Na het met vrucht voltooien van de psychotherapie-opleiding van minimum 70 ECTS en de stage (van minstens 2 jaar voltijdse uitoefening of het equivalent hiervan ingeval van deeltijdse uitoefening), autonoom het beroep van psychotherapeut kunnen uitoefenen.

Daarbij dient er rekening gehouden te worden met een overgangsperiode gezien de grote en acute maatschappelijk noden.

De specifieke opleiding in de psychotherapie moet beantwoorden aan de bestaande vereisten. Het moet dus gaan om een specifieke opleiding psychotherapie gevolgd bij een universitaire instelling of een hogeschool, die minstens 70 ECTS punten telt.

Daarenboven stellen we voor om ook de specifieke opleiding in de psychotherapie die gevolgd wordt bij een opleidingsinstituut in overweging te nemen. Deze opleiding moet voldoen aan specifieke criteria zoals hierboven ook beschreven (zie p7). Deze opleiding is minstens even kwalitatief als de opleiding gevolgd bij een universitaire instelling of hogeschool.

Als laatste drukken wij op het belang van permanente bijscholing waarin leertherapie, supervisie en intervisie een belangrijke plaats inneemt. Levenslang leren is een belangrijke maatschappelijke doelstelling en daarom is het cruciaal dat ook psychotherapeuten toegang hebben tot de nodige opleidingen en bijscholing, wat vandaag helaas niet steeds het geval is. Deze garantie zou echter de kwaliteit van het zorgaanbod enkel maar ten goede komen.

AANBEVELING 3: wachttijden verkorten om zorg op maat te bieden

HET TEKORT AAN ZORGVERLENERS …

4 op 10 psychologen heeft een aanmeldingsstop. Bij de psychiaters loopt het op tot 6 op 10. Crisisopname in een psychiatrisch ziekenhuis bedraagt 2 weken tot een maand⁷. Dat terwijl de zorgvraag blijft toenemen én er ook steeds meer geestelijke gezondheidszorg geleverd wordt op diverse domeinen, denk maar aan psychologische ondersteuning bij mensen met een chronische ziekte of mensen die worden behandeld voor kanker.

Volgens de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie is er een schrijnende ondercapaciteit in de zorgverlening[9]: “Het klinkt paradoxaal, maar iemand in een bed leggen is een gemakkelijkheidsoplossing. Het is een gevolg van te weinig teams voor thuiszorg, en te weinig opties voor psychologische en andere oplossingen. Het is voor mensen met een hulpvraag veel makkelijker om naar de spoedafdeling van een ziekenhuis te gaan en zo in een psychiatrisch bed te belanden dan ambulant hulp te zoeken bij een psychiater, psycholoog of andere therapeut. Ziekenhuizen zijn toegankelijk en hebben niet de neiging mensen meteen weer naar huis te sturen.”

Er is dus maar een beperkt aantal voorschrijvers én een grote nood aan geestelijke gezondheidzorgverleners. Het vergroten van een kwalitatief aanbod van psychotherapeuten kan het aantal mensen op wachtlijsten doen dalen. Dit door het mogelijk te maken dat ze autonoom kunnen handelen, zonder – zoals in bovenstaande aanbeveling duidelijk te maken – aan kwaliteit in te boeten.

… EIST HET VOLWAARDIG INZETTEN VAN DE JUISTE EXPERTISE

Vandaag worden psychotherapeuten enkel gehoord wanneer deze over een masterdiploma beschikken. Psychotherapeuten met een bachelordiploma hebben geen stemrecht binnen de vergadering van de Hoge Gezondheidsraad. Daarnaast zijn psychotherapeuten tot vandaag geen officiële gesprekspartner van de overheden, ondanks de meerwaarde die hun kennis en expertise aan tafel kan brengen. De Belgische Federatie van Psychotherapeuten pleit daarom voor de erkenning van psychotherapie als beroepstitel en psychotherapie als beroep. Dit moet ertoe leiden dat er een gezamenlijk aanspreekpunt en statuut komt voor alle psychotherapeuten die aan de kwaliteitsnormen voldoen.

*****